Herken je het gevoel dat je je telefoon oppakt zonder dat je weet wat je ermee wil doen? Dat je constant wordt afgeleid door het getril van je telefoon, of uren op je telefoon scrolt, zonder dat je achteraf weet wat je eigenlijk hebt gedaan? Prijs jezelf gelukkig als dat niet het geval is, want veel Nederlanders gebruiken de smartphone met zo’n regelmaat dat dit tot gezondheidsklachten of zelfs een verslaving leidt. Vooral jongeren zijn hier gevoelig voor, soms met leerproblemen, een depressie of een negatief zelfbeeld tot gevolg.

• Websites en apps worden vaak zo verslavend mogelijk ontworpen. Jongeren tussen de 16 en 24 jaar besteden gemiddeld maar liefst 7 uur per dag op het internet. En bijna één op de vier jongeren vertoont kenmerken van smartphoneverslaving  
• Maar liefst 49 procent van de jongeren tussen 18 t/m 24 jaar wil liever nooit meer seks dan nooit meer een smartphone gebruiken
• Intensief smartphonegebruik vergroot de kans op stress, een lager zelfbeeld, depressies, angsten, verwaarlozing van familie en vrienden, en dwangmatig gedrag
• Het gebruik van sociale media houdt verband met een kortere aandachtsspanne en impulsiviteit.
• Intensief schermgebruik kan gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de hersenen: het vermogen om te leren en het geheugen
• Sociale media gebruik wordt in verband gebracht met lagere niveaus van grijze massa in bepaalde delen van de hersenen, net zoals het geval is bij andere verslavende middelen, zoals alcohol en heroïne

Dat we zo verslaafd zijn geraakt aan de smartphone is eigenlijk niet zo verwonderlijk. Hoe langer we worden opgeslokt in de digitale wereld, hoe meer geld sociale mediabedrijven en app-ontwikkelaars aan ons verdienen. Big Tech haalt daarom alles – inclusief allerlei psychologische trucjes – uit de kast om ervoor te zorgen dat we steeds maar weer die telefoon uit onze zak halen en het zo moeilijk mogelijk maken om ‘m weer terug te leggen. En met succes.

Gelukkig is er ook goed nieuws: het bewustzijn over smartphoneverslaving is de laatste tijd gegroeid. Onlangs introduceerde de Minister van Onderwijs, Robbert Dijkgraaf, nog een richtlijn waarbij mobiele telefoons worden verboden in de klas. Hoewel we dit in principe toejuichen, gaat dit nog niet ver genoeg. In de eerste plaats omdat smartphoneverslaving niet alleen scholieren treft, maar iedereen. Maar belangrijker nog, de richtlijn pakt het onderliggende probleem, dat smartphones zo verslavend en schadelijk voor onze gezondheid zijn, niet aan. Schermtijd beïnvloedt je slaapkwaliteit, daarnaast beweeg je minder wanneer je voorovergebogen naar je telefoonscherm kijkt, én kun je zelfs een kortere aandachtsspanne ontwikkelen. Ook wijst onderzoek uit dat een smartphoneverslaving impact kan hebben op je hersenontwikkeling en mentale gezondheid, met een grotere kans op angststoornissen of depressies.

Er moeten daarom regels komen die voorkomen dat het gebruik van smartphones gezondheidsklachten veroorzaakt. Europarlementariër Kim van Sparrentak werkt aan een initiatiefrapport om de grip op ons leven weer terug te krijgen. Dit zijn de vijf belangrijkste voorstellen:

We stoppen de eindeloze scroll en autoplay

Wij zijn als mens geprogrammeerd om taken af te ronden; ons brein beloont ons dan met een stofje dat ons goed doet voelen. Bedrijven als TikTok, X (voorheen Twitter) en Meta (Instagram, Facebook) maken daar handig misbruik van door het mogelijk maken om oneindig lang door te kunnen scrollen. Je krijgt nooit een teken om te stoppen. Hierdoor wordt onze honger naar nieuwe content nooit helemaal gevoed en kunnen we soms urenlang kwijt zijn aan het verder naar beneden scrollen. Dit effect wordt versterkt door het automatisch afspelen van video’s. Bij YouTube, Facebook, Twitter worden we constant geprikkeld om ook nog maar even de volgende video te bekijken. En daar profiteren techbedrijven flink van: hoe langer je op het platform blijft, hoe meer geld zij verdienen met de verkoop van advertenties. Om ervoor te zorgen dat je makkelijker je telefoon weglegt, zetten we de eindeloze scroll en de autoplay van video’s automatisch uit. 

Een zorgplicht voor techbedrijven

Fel gekleurde pictogrammen, rode cijfers op iconen, maar ook: met de YouTube-app Google’s tweestapsverificatie doorlopen. Het lijken subtiele aandachttrekkers maar zijn in werkelijkheid keiharde strategische keuzes van techbedrijven om ervoor te zorgen dat jij hun app opent en daar zoveel mogelijk tijd doorbrengt. Dit moet anders. Als apps een neutralere uitstraling hebben, trekken ze minder aandacht en werken ze minder verslavend. Techbedrijven moeten daarom een zorgplicht krijgen om het ontwerp van apps zo eerlijk en neutraal mogelijk in te richten. Ze moeten kunnen laten zien hoe ze hun website of apps zo ethisch mogelijk ontwerpen welke ontwerpkeuzes ze daarvoor maken en kunnen bewijzen dat hun apps niet verslavend zijn.

Het recht om niet gestoord te worden

Je kent het wel: pushmeldingen, notificaties en leesbewijzen. Ook deze toepassingen zorgen ervoor dat je steeds weer smartphone oppakt om te zien of je, bijvoorbeeld, al een reactie hebt gekregen van je laatste crush of om te lezen wat het laatste ‘brekende’ nieuwsfeit is. Net als bij gokken, is je brein steeds op zoek naar de volgende kans op een beloning: de volgende dopamine rush. Dit soort meldingen ontnemen je focus bij een activiteit en verhogen het stressniveau. Zo raak je afgeleid als je steeds weer een notificatie krijgt dat nog een level op je spelletje of taalapp moet halen vandaag. Daarom willen wij dat het recht om niet gestoord te worden wettelijk wordt vastgelegd. Op die manier moeten techbedrijven het verslavende ontwerp van applicaties, zoals notificaties en leesvinkjes, standaard uitzetten. En kun jij in alle rust weer verder met het voorbereiden van je examen of vergadering.

Een waarschuwing bij langdurig gebruik

Heb jij wel eens naar de statistieken gekeken op je telefoon die aangeven hoe vaak jij je telefoon oppakt of naar het scherm kijkt? Grote kans dat je schrikt van het aantal uur dat je al scrollend hebt doorgebracht op TikTok, of stickerend op WhatsApp. Wel zo fijn dus wanneer smartphones én sociale media je een waarschuwing sturen als je langer dan 30 minuten op een app zit, of al honderd keer je telefoon hebt opgepakt die dag. Daarmee dringen we het risico op smartphoneverslaving terug en heb jij meer tijd om andere dingen te doen. 

Een verbod op algoritmen op basis van interactie

Techbedrijven verzamelen data over met welke posts je op Instagram of TikTok interactie hebt: wat je bekijkt, hoe lang en of je een reactie achterlaat. Onderzoek wijst uit dat schokkende content de meeste clicks en interactie oplevert, daardoor een groot publiek bereikt én techbedrijven het meeste advertentiegeld oplevert. Los van het feit dat techbedrijven je ongevraagd blootstellen hieraan, personaliseren ze je tijdlijn op basis van dit kijkgedrag. Allemaal om je aandacht zo lang mogelijk bij Instagram of TikTok te houden, wat het risico op smartphoneverslaving vergroot. Tijd voor meer zeggenschap over de invulling van je tijdlijn. Daarom willen wij algoritmen op basis van clicks en interactie verbieden en veiligere opties aanbieden, zoals een chronologische tijdlijn, of een tijdlijn waar je zelf meer over te zeggen krijgt.