Migratie en het versterken van de eurozone, dat zijn de twee hoofdpijndossiers die donderdag op tafel liggen bij de eurotop. Slagen de Europese regeringsleiders erin om daadkrachtige besluiten te nemen om ze aan te pakken? Dit zijn de negen besluiten die ze volgens ons zouden moeten nemen om te laten zien dat ze serieus werk maken van de twee dossiers.

Kies voor een eerlijk asiel- en migratiebeleid

We beginnen met het migratiedossier: op dit moment vooral een politieke crisis, omdat het aantal migranten in Europa al jaren daalt. Maar het is cruciaal om het huidige Europese beleid te veranderen. Een status quo kunnen we ons niet veroorloven, alleen al omdat de regeringsleiders het zelf niet kunnen permitteren om met elkaar overhoop te liggen.

1. Neem gedeelde verantwoordelijkheid voor asielaanvragen

In het huidige Europese asielsysteem, het Dublin-systeem, is het eerste land waar een asielzoeker aankomt, verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers, het asielproces en statuserkenning of  uitwijzing. Dit systeem is failliet: het vraagt onevenredig veel van landen die vanwege hun ligging nou eenmaal veel asielzoekers binnenkrijgen. Geen wonder dat in Italië en Griekenland het (politieke) draagvlak is uitgehold. En dat andere landen dreigen met het invoeren van grenscontroles. Daarmee komt een van de grootste (economische) successen van de EU, het verdwijnen van de binnengrenzen, op het spel te staan.

Het Europees Parlement heeft haar plan al klaar: ze wil dat alle landen een evenredig deel van de asielaanvragen in behandeling nemen, onder andere rekening houdend met de economische situatie in de EU-landen en de voorkeuren van de vluchtelingen. Helaas lukt het de EU-landen niet om het eens te worden over die gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Als landen als Hongarije, Polen en Tsjechië deze eerlijke verdeling tegenhouden, dan moeten de andere landen onderling een akkoord sluiten. De blokkerende landen mogen dan best de gevolgen ondervinden van hun gebrek aan solidariteit; ze kunnen bijvoorbeeld uit het Schengengebied worden gezet, zodat er aan hun grenzen wel grenscontroles komen. Als ze niet de lasten nemen, dan hebben ze ook geen recht op de voordelen van vrij reizen.

2. Voorkom de gevaarlijke oversteek voor vluchtelingen

Hoe voorkom je dat echte vluchtelingen de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee moeten maken? Door echte vluchtelingen uit kampen van de VN-vluchtelingenorganisatie op te nemen. Er ligt al een wetsvoorstel op tafel om dat gestructureerd aan te pakken en ook hier is het  Europees Parlement al akkoord, maar is het wachten op de EU-landen. Daarnaast moet Europa beloftes van financiële steun aan de vluchtelingenkampen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten nakomen en verhogen.

3. Voorkom de gevaarlijke oversteek voor illegale arbeidsmigranten

Ook mensen die om economische redenen proberen om naar Europa te komen, ondernemen een gevaarlijke reis door woestijn en over zee. Maar voor hen is geen zicht op een legaal verblijf in Europa. Deze mensen moeten veel sneller duidelijkheid krijgen, dan veel Europese landen nu doen. Dan moeten ze worden teruggestuurd naar hun land van herkomst, mits dat veilig kan. Europa kan betere akkoorden sluiten met landen over de terugkeer van afgewezen asielzoekers als ze geen onredelijke eisen stelt over het opnemen van mensen die niet uit dat land komen. Afrikaanse landen zullen trouwens een stuk beter bereid zijn om dat te doen als er voor specifieke sectoren, waarvoor er in Europa een tekort is aan arbeiders, afspraken te maken zijn over legale en tijdelijke migratie.

4. Bied Afrika perspectief op lange termijn

De grenzen strenger bewaken, neemt de grondoorzaak van migratie niet weg. EU-landen kunnen beter gezamenlijk hun schouders zetten onder de duurzame economische ontwikkeling van Afrika. Nu werken Europees handelsbeleid en belastingontwijking door Europese multinationals kansen voor de Afrikaanse jeugd in eigen land juist tegen en zien ze meer heil in de optie om als (irreguliere) migrant in Europa geld te verdienen en dat naar huist te sturen. Europarlementariërs Judith Sargentini en Bart Staes schreven er een uitgebreid rapport over: Migratie, het eerlijke verhaal.

Met deze vier besluiten zou de suggestie over opvangkampen in Noord-Afrika van tafel kunnen. Als we de asielverzoeken en migratie in betere banen leiden, kunnen we voorkomen dat het nodig is om mensen in uitzichtloze situaties in kampen te huisvesten. Bovendien zijn een eerlijke asielprocedure of bescherming van vluchtelingen allerminst gegarandeerd in de landen als Tunesië of Egypte, die sommige regeringsleiders op het oog hebben voor dit soort kampen.

Kies voor een eerlijkere eurozone

5. Laat multinationals belasting betalen

De Europese Unie heeft de afgelopen jaren bescheiden stappen gezet om belastingontwijking door multinationals aan te pakken. Maar het belangrijkste voorstel ligt al sinds 2011 op de tafel van de nationale regeringen: een geharmoniseerde grondslag voor de vennootschapsbelasting. Daarmee kunnen multinationals de nationale verschillen tussen belastingstelsels in de Europese interne markt niet langer uitbuiten. Na zeven jaar is het hoogste tijd dat de regeringsleiders de impasse doorbreken. Om ook aan de concurrentie op belastingtarieven een einde te maken wordt het tijd voor een Europees minimumtarief voor de winstbelasting van bedrijven.

Daarnaast moeten de regeringsleiders actie ondernemen op het voorstel van de Europese Commissie voor een belasting op tech-giganten. De Europese belastingstelsels stammen nog uit de tijd van fabrieken en weten totaal geen raad met verdienmodellen gebaseerd op data en algoritmes. Het is zaak dat de EU-landen vaart maken om techbedrijven een eerlijke bijdrage te laten leveren.

6. Voorkom een nieuwe crisis

De storm is gaan liggen in de eurozone, maar de huidige economische groei zegt weinig over de capaciteit om nieuwe klappen op te vangen. De Europese Centrale Bank kon de paniek op de markten kalmeren, maar de politiek laat na om de eurozone schokbestendig te maken. Om Europeanen tegen nieuwe sociale drama’s te beschermen, moeten we voorkomen dat problemen in de financiële sector of bij de overheidsfinanciën van een euroland opnieuw overslaan op de hele muntunie. 

De regeringsleiders moeten tot concrete afspraken komen om de diepe verwevenheid tussen de schulden van landen en banken te doorbreken. Verdere hervormingen in de bankensector zijn nodig om risico’s te verminderen. Tegelijkertijd moeten regeringsleiders concrete stappen zetten richting een volwaardig Europees depositogarantiestelsel.

7. Voer een sociaal rechtvaardig beleid in de eurozone

De eurocrisis had dramatische gevolgen voor Europeanen: werkloosheid, armoede en politieke spanningen binnen en tussen eurolanden. De regeringsleiders moeten daar lering uit trekken. Maar ondanks deze trieste balans is het economisch beleid nauwelijks aangepast.

De regeringsleiders moeten de – te strenge – begrotingsregels tegen het licht houden zodat die ruimte gaan bieden aan landen om hun economie te stabiliseren als de economie sterk krimpt. De sociale rechtvaardigheid moet voorop komen te staan in het Europees economisch en begrotingsbeleid. In de zogenaamde Meseberg-verklaring presenteerden Frankrijk en Duitsland een aanzet voor de toekomstige ontwikkeling van de eurozone. In plaats van deze voorstellen meteen af te wijzen, wil moeten de regeringsleiders - waaronder premier Rutte - zich constructief op stellen en de weg vrijmaken voor een beter functionerende muntunie.

8.    Democratiseer de eurozone

Wanneer de regeringsleiders zich buigen over de toekomst van de euro, dan moeten ze concrete stappen zetten om de democratie te versterken. Het noodfonds ESM is een verdrag buiten de Europese instituties om, daardoor is de democratische controle beperkt. Grote landen hebben een veto over noodsteun, kleine landen waaronder Nederland niet. Ook de Rekenkamer heeft gewezen op de gebrekkige controle op de uitgaven van het ESM. 

De regeringsleiders moeten het ESM binnen de juridische kaders van de Europese Unie plaatsen en daarbij het Europees Parlement medezeggenschap geven over de noodsteunprogramma’s. De controle over de eurogroep moet versterkt worden door een vaste voorzitter van de eurogroep verantwoording te laten afleggen tegenover het Europees Parlement. Ook moet het Europees Parlement inspraak krijgen bij de hervormings- en begrotingsadviezen die de Europees Commissie aan de lidstaten geeft.

9.  Ontwerp een moderne meerjarenbegroting voor de unie

De hoognodige modernisering van de Europese begroting dreigt het slachtoffer te worden van lidstaten die ruziën over meer of minder geld naar Brussel. Regeringsleiders moeten zich concentreren op de juiste prioriteiten. Er is meer geld nodig voor noodzakelijke investeringen om klimaatverandering aan te pakken, de duurzame transitie en digitalisering te financieren. Ook gezamenlijke uitdagingen zoals migratie en veiligheid verdienen meer Europees budget. Dat geld kan deels gevonden worden door af te stappen van subsidies op schadelijke vormen van landbouw en financiële steun aan rijke regio’s en door Europese belastingen te heffen op de productie van plastic en de op uitstoot van CO2.