Een werkelijk stabiele muntunie is een zaak van lange adem en kan niet tot stand gebracht worden zonder democratisch debat, stellen fractievoorzitter Jolande Sap en Europarlementariër Bas Eickhout in een opinieartikel op Joop.nl
Het eerste ontwerp van het Begrotingspact tussen de eurolanden onderstreept de overbodigheid van dit verdrag. Het schaadt de Europese democratie en lost de eurocrisis niet op.
Omdat de Britse premier Cameron onredelijke eisen stelde aan een herziening van de Europese verdragen, besloten de leiders van de eurolanden begin december om een pact te sluiten met z'n zeventienen, buiten het EU-raamwerk om. Met dat besluit kenden zij Cameron een vetorecht toe dat hij helemaal niet bezat.
Ook in 1985, op de Top van Milaan, streden de Europese regeringsleiders over een verdragswijziging. Maar liefst drie van de tien EEG-landen wilden de bestaande verdragen niet openbreken. Wat deed de voorzitter van de Europese Raad? Hij bracht de kwestie in stemming. Het reglement van de Raad stond dat toe. De tegenstanders, waaronder het Verenigd Koninkrijk, werden overstemd. Premier Thatcher was woedend. Maar de Britse regering verscheen wel aan de onderhandelingstafel. Want als je niet aan tafel zit, sta je op het menu.
Binnen een half jaar werden alle lidstaten het eens over een nieuw verdrag, de Europese Akte. Dit verdrag drong het vetorecht terug en gaf het Europees Parlement meer macht. Het stelde Europa in staat om, na jarenlange stagnatie, de reuzenstap te zetten naar de interne markt. De doorbraak van Milaan staat mooi beschreven in het boek De Passage naar Europa van Luuk van Middelaar.
De recente top in Brussel had kunnen verlopen zoals die in Milaan, als de huidige leiders het lef hadden gehad van hun voorgangers een kwart eeuw geleden. Als zij een simpel meerderheidsbesluit hadden genomen, conform het EU-verdrag, was het niet nodig geweest dat verdrag te omzeilen. Dan was Cameron behoed voor het isolement dat de Britse belangen schaadt en de redding van de euro bemoeilijkt.
De weerzin van de regeringsleiders tegen meerderheidsbesluiten komt in een vreemd daglicht te staan nu het eerste ontwerp van het Begrotingspact gepubliceerd is. Daaruit blijkt dat het pact al in werking treedt als het door negen van de zeventien eurolanden is geratificeerd. Er vindt dus een merkwaardige omkering plaats van de Europese spelregels: waar de regeringsleiders geen meerderheidsbesluit durfden te nemen bij de start van het onderhandelingsproces, voeren zij een meerderheidsregel in aan de finish. Vanuit democratisch oogpunt is dat bedenkelijk: nadat eerst het Europees Parlement buitenspel is gezet, door de keuze voor een pact buiten de EU om, worden vervolgens de nationale parlementen voor het blok gezet. Want ook een euroland dat niet meedoet aan het pact wordt er wel degelijk door geraakt. Het ontwerp-pact suggereert zelfs dat een land wordt uitgesloten van de toppen van de leiders van de eurozone, als zijn regering het pact niet ondertekent.
Zo dreigt het Begrotingspact de eurozone te splijten in plaats van te versterken. Dat terwijl het pact al zo weinig bijdraagt aan het beoogde doel van grotere begrotingsdiscipline. De aanscherping van de sanctieprocedure voor begrotingszondaars rust op een wankel juridisch fundament. Zij botst met de bestaande procedure van het EU-Werkingsverdrag, dat voorrang heeft op het pact. Ook de rest van het pact doorkruist of kopieert bestaande regels en afspraken. Daar schieten we niets mee op.
Tegenover de cosmetische bijdrage van het pact aan begrotingstoezicht staat een reëel gevaar voor de verdere Europese integratie. De rol van de Europese Commissie wordt door de opstellers van het ontwerp-pact zo minimaal mogelijk ingevuld, zeker waar het gaat om het bredere economische bestuur van de eurozone. Dat voorspelt weinig goeds voor de besluitvaardigheid, de transparantie en de democratische controle van toekomstig Europees beleid. De door Nederland nagestreefde supercommissaris voor economische en monetaire zaken, die verantwoording aflegt aan het Europarlement, raakt uit zicht. De regeringsleiders, Merkozy voorop, dreigen de macht naar zich toe te trekken, de Commissie tot secretariaat te degraderen en het Europarlement te marginaliseren. Zo wordt de dooie mus van het Begrotingspact een Paard van Troje voor de Europese Unie.
Door top na top oude afspraken over begrotingsdiscipline te recyclen, etaleren de regeringsleiders hun onmacht tegenover de eurocrisis. Dat zien ook de financiële markten. Daardoor verergert de crisis en valt de economie stil. Het is contraproductief als alle eurolanden, sterk en zwak, zich gaan vastbijten in bezuinigingen. Dan verdiept zich recessie en wordt elk bezuinigingsdoel ingehaald door de economische krimp. Het redden van de euro vraagt om moediger stappen, op korte termijn. Een groter noodfonds, dat gevoed kan worden door de Europese Centrale Bank. Een investeringsoffensief om de recessie te keren, met hulp van de Europese Investeringsbank. Toekomstgerichte hervormingen in plaats van extra bezuinigingen in de sterkere eurolanden, zoals Nederland. Een plan om de handelsbalansen van de eurolanden meer in evenwicht te brengen. Een steviger aanpak van het uit zijn voegen gegroeide bankwezen.
Een werkelijk stabiele muntunie is een zaak van lange adem en kan niet tot stand gebracht worden zonder democratisch debat. Niet voor niets staat in het EU-verdrag dat voor majeure verdragswijzigingen een Conventie bijeen wordt geroepen: een forum van regeringsvertegenwoordigers én (euro)parlementariërs, dat in het openbaar de taboes bespreekt en doorbreekt. Zo ontstaat een kans om te komen tot euro-obligaties, Europese belastingheffing en een sterker, democratisch gelegitimeerd bestuur voor de eurozone. Zelfbewuste volksvertegenwoordigers zouden een Conventie moeten eisen, in plaats van zich neer te leggen bij een symbolisch en schadelijk pact.
Dit opinieartikel verscheen eerder op Joop.nl.