Op 25 maart is het zestig jaar geleden dat het Verdrag van Rome werd ondertekend: het begin van de Europese Unie. Na het Britse referendum spraken de 27 overige EU-landen af om dit moment aan te grijpen om een visie te ontwikkelen voor de toekomst van Europa. Ook GroenLinks vindt dat het tijd is voor een stevige verbouwing van de EU, zodat we die democratischer, transparanter, daadkrachtiger, socialer en duurzamer kunnen maken.

De Europese Commissie presenteert binnenkort een voorstel. In anticipatie daarop stelde het Europees Parlement drie rapporten op, met daarin vergaande voorstellen voor de toekomst van de Europese Unie. Op verschillende terreinen zoals het economisch beleid, veiligheidsbeleid, buitenlands beleid en de strijd tegen belastingontwijking wil het Europarlement dat er Europees nauwer samengewerkt wordt dan nu het geval is. GroenLinks steunt deze voorstellen, Europarlementariër Bas Eickhout schreef er deels aan mee als schaduwrapporteur.
 
Maar is er wel draagvlak in de lidstaten van de Europese Unie voor een grondige hervorming? Uit onderzoek dat GroenLinks onlangs liet uitvoeren, blijkt dat er veel chagrijn bestaat over het verkeerd besteden van Europees geld, over de gebrekkige transparantie van de Europese besluitvorming en over het feit dat belangen van bedrijven vaak winnen van de belangen van mensen. Anderzijds blijkt echter ook dat er juist veel steun is voor meer Europese samenwerking bij het oplossen van concrete grensoverschrijdende problemen.

De voorstellen uit de drie rapporten van het Europees Parlement kunnen helpen om de negatieve kanten van de Europese Unie te verbeteren door meer democratie en transparantie. Tegelijkertijd maken ze de Europa ook daadkrachtiger om beter te leveren op de concrete problemen van Europeanen.

Een paar voorbeelden:

De euro

De muntunie kan onmogelijk een onverdeeld succes genoemd worden. De financiële crisis van 2008 legde de zwaktes van de eurozone pijnlijk bloot. Behalve Duitsland hebben de meeste landen zeer langdurige en diepe recessies doorgemaakt die tot werkloosheid en armoede hebben geleid. De euro heeft 19 landen hun monetair beleid ontnomen zonder gezamenlijke instrumenten te maken die verschillen tussen de economieën kunnen verkleinen of economische schokken kunnen opvangen. De pogingen tot coördinatie van begrotings- en economisch beleid zijn er tot nu toe te veel gericht om de overheidsuitgaven, lonen en sociale voorzieningen te beperken. Deze incomplete muntunie leidt vooral in Zuid-Europa tot onhoudbare sociale en economische situaties.

Het Europees Parlement stelt voor om een eurozonebegroting te maken die het monetair beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) kan aanvullen. Als de eurozone of individuele eurolanden door een crisis getroffen worden, kan deze eurozonebegroting recessies voorkomen of dempen. Dat gaat werkloosheid tegen en geeft landen een alternatief voor eindeloze bezuinigingen. Ook stelt het Europees Parlement dat het stabiliteitspact op de schop moet.

Belastingontwijking

De EU spoort landen telkens aan om hun overheidsuitgaven te beperken, maar doet veel te weinig om ervoor te zorgen dat landen ook voldoende belastinginkomsten innen. Vooral voor grote multinationals is het een kinderspel om belasting te ontwijken. Belastingontwijking staat sinds Luxleaks en de Panama Papers hoog op de politieke agenda, maar de voortgang is teleurstellend. Dat komt onder andere doordat er unanimiteit van alle 28 EU-landen nodig is voor iedere maatregel tegen belastingontwijking. Landen als Luxemburg, Cyprus of Nederland kunnen daarmee eenvoudig hun eigen belastinglokkertjes voor multinationals in stand houden.

Het Europees Parlement stelt voor om het vetorecht van lidstaten bij de aanpak van belastingontwijking af te schaffen. Als wetten tegen belastingontwijking bij gewone meerderheid besloten worden, kan de EU veel effectiever optreden tegen multinationals die de concurrentiestrijd tussen 28 EU-landen uitbuiten.

De EU-begroting

Ieder jaar is het weer raak. Lidstaten vechten elkaar de tent uit over hoeveel zij moeten bijdragen aan de EU-begroting en hoeveel zij daarvan terugkrijgen. De politieke strijd tussen landen gaat ten koste van de kwaliteit van de EU-begroting en heeft tot gevolg dat veel geld onnodig wordt rondgepompt.

Er zijn veel slimme voorstellen om de contributie van EU-lidstaten aan de EU-begroting af te schaffen en in te ruilen voor bijvoorbeeld een Europese belasting op CO2 en op financiële transacties. Een werkgroep onder leiding van Mario Monti, oud-premier van Italië. Bracht deze voorstellen onlangs in kaart en kreeg de steun van het Europarlement. Ook stellen de rapporten dat controle op de uitgave van de EU-begroting beter moet door het Europees Parlement en de Europese Rekenkamer meer controlebevoegdheden te geven.

Duurzame energie

De Europese Unie streeft naar een duurzame energievoorziening, onafhankelijk van fossiele importen uit Rusland en andere autoritaire regimes. Ondanks de initiatieven voor een energie-unie blijft het moeilijk om de handen ineen te slaan voor een snelle duurzame transitie zolang sommige lidstaten blijven vasthouden aan hun kolen-, olie- of gasinfrastructuur. Het huidige EU-verdrag verbiedt de Europese Unie om echt een gezamenlijke energiepolitiek te voeren die definitief afstapt van fossiel. Het Europees Parlement wil dit in een nieuw verdrag veranderen.

Terrorisme

De daders van de aanslagen in Parijs waren in het vizier bij veiligheidsdiensten. Toch werd informatie over deze personen niet uitgewisseld tussen EU-lidstaten. Unanimiteit in besluitvorming staat tot nu toe in de weg dat lidstaten verplicht informatie uitwisselen. Het Europees Parlement wil daar vanaf. Ook wil het onderzoeken of een Europese inlichtingendienst echt efficiënt grensoverschrijdend te werk kan gaan tegen terrorisme.

Buitenlands beleid en veiligheid

Het agressieve buitenlands beleid van Rusland en de twijfels die president Trump heeft geuit over de trans-Atlantische samenwerking zijn een uitdaging voor de EU. Meer samenwerking op buitenlands beleid versterkt te stem van Europa in de wereld. Een hechte Europese samenwerking op defensie kan bovendien zorgen voor kostenbesparingen. Daarom stellen de rapporten voor om in navolging op de Duits-Franse plannen werk te maken van een defensie-unie met een gezamenlijke planning, ontwikkeling en verwerving van militaire capaciteit.

Democratie

Er is terecht veel kritiek op het gebrek aan democratie en transparantie van Europese besluitvorming. De afgelopen jaren is bij verschillende grote politieke besluiten afgezien van de gewone procedure die binnen de EU geldt, waarbij zowel de nationale regeringen als het Europees Parlement akkoord moeten gaan. De oprichting van het financieel noodfonds voor eurolanden, het begrotingspact en het migratie-akkoord met Turkije zijn daar voorbeelden van. De democratische controle op deze besluiten is minimaal aangezien de versplinterde nationale parlementen er geen grip op kunnen krijgen en het Europees Parlement buitenspel staat. Bovendien kwamen de akkoorden veelal achter gesloten deuren tot stand.

Het Europarlement wil deze intergouvernementele afspraken onderbrengen binnen het EU-bestel zodat er betere democratische controle komt. Ook moet de transparantie van besluitvorming binnen de gewone EU-procedures verbeteren door de toegang tot documenten eenvoudiger te maken en informele akkoorden over wetgeving zoveel mogelijk te voorkomen.

De eurogroep die een cruciale rol speelt bij het bestuur van de eurozone is een informeel orgaan zonder statuten. De voorzitter van de eurogroep (nu de Nederlandse minister Jeroen Dijsselbloem) heeft een rol die van cruciaal belang is voor alle eurolanden. Toch kan alleen de Tweede Kamer hem ter verantwoording roepen omdat het een Nederlandse minister is. Het Europees Parlement wil de rol van voorzitter van de eurogroep samenvoegen met die van de eurocommissaris voor Economische Zaken zodat het Europees Parlement hem of haar ter verantwoording kan roepen en zodat wordt voorkomen dat nationale belang van het land dat toevallig de eurogroepvoorzitter mocht leveren niet langer vermengd wordt met het bredere Europese belang. Ook pleit het Europarlement voor een volwaardige rol in de controle op het economische en begrotingsbeleid, zodat belangrijke besluiten over bezuinigen of investeren niet langer door de Europese Commissie en ministers alleen genomen kunnen worden.