Als de markt niet meer werkt

Weer een lockdown. Weer hopen dat we zo voorkomen dat ziekenhuizen overstromen. Corona maakt pijnlijk duidelijk dat door jarenlang rechts beleid ons zorgsysteem is uitgehold. Dit kunnen we niet meer laten gebeuren. We moeten nu ingrijpen om de zorg te ondersteunen. Daarom willen wij:

1. Fatsoenlijk loon: Zolang er nog zorgverleners zijn die niet rond kunnen komen van hun salaris, betalen we ze te weinig.
2. Zorgverleners terughalen: een opslag voor alle mensen die werken in de zorg die zich nu extra inzetten vanwege corona. En een back-in-business-bonus voor gediplomeerden die terugkeren. Betaald uit de enorme reserves bij zorgverzekeraars.
3. Zorgverleners ontzorgen: ondersteun zorgverleners die lange diensten draaien en intussen hun privéleven moeten managen. Vraag waar je ze kunt ondersteunen: gratis kinderopvang, een was- of boodschappenservice, een taxi naar huis na nachtdienst.
4. Luisteren naar zorgverleners: Laat niet de markt, maar de zorgverleners bepalen hoe we de zorg inrichten.

Wat er aan de hand is: de dreiging van een zorginfarct

Het staat op de voorpagina van de krant. De journaals openen ermee. Het is het meest besproken onderwerp aan de talkshowtafels: code zwart dreigt op de IC’s. We hebben slecht nieuws. Niet alleen de IC’s, maar ook andere zorgonderdelen lopen gevaar overbelast te raken en één voor één als dominostenen om te vallen. Een zorginfarct dreigt.

Het zorgsysteem valt om als dominosteentjes

Als er een nieuwe golf van corona-patiënten de ziekenhuizen instroomt, dan wordt het eerst drukker op de verpleegafdeling. Er moet dan een corona-afdeling worden opgezet met verpleegkundigen uit het hele ziekenhuis. Op de andere afdelingen, zoals op de ouderenzorg of oncologie, moet dan worden afgeschaald. Dit zijn afdelingen die al kampten met een personeelstekort en nu zijn er nog minder verpleegkundigen beschikbaar voor de reguliere zorg.

?Daar gaat de eerste steen om.

Daarna stromen ook de IC’s vol met corona-patiënten en ontstaat het volgende probleem. Op de IC’s liggen mensen die continu gemonitord en verzorgd moeten worden, bijvoorbeeld mensen die herstellen van zware operaties. Doordat er minder ruimte op de IC is, kunnen minder operaties plaatsvinden. Er zijn namelijk niet meer genoeg verpleegkundigen om voor deze mensen te zorgen.

?Zo valt de tweede steen.

Met volle afdelingen en een volle IC is de spoed eisende hulppost in het ziekenhuis de volgende plek waar het stelsel vastloopt. Als er geen plek is op de afdeling of op de IC, kunnen patiënten die met spoed naar het ziekenhuis zijn gebracht ook niet doorstromen. Zij blijven dan op de spoed eisende hulp liggen. Het gevolg daarvan is dat ambulances geen patiënten met een acute zorgvraag meer naar het ziekenhuis kunnen brengen. Zij moeten dan de verschillende ziekenhuizen langs op zoek naar een plekje.

?En dan is de derde steen omgevallen.

Als de IC’s, spoedeisende hulp en verpleegafdelingen vol liggen, is er geen ruimte meer voor reguliere zorg. Maar mensen die moeten wachten op hun behandeling hebben vaak wel zorg nodig. Dan komt de thuiszorg in beeld. Maar ook daar zijn enorme personeelstekorten. En nu moeten deze medewerkers naast hun reguliere patiënten ook zorgen voor corona-patiënten en patiënten van wie de zorg is uitgesteld.

?De vierde steen valt nu ook om. En de vijfde volgt.

Die dominosteen is de verpleeghuiszorg. Er staan nu al 17.000 ouderen op een wachtlijst voor een plek in het verpleeghuis. En als de zorg in de ziekenhuizen en thuis niet meer goed genoeg kan worden georganiseerd, dan moeten ouderen nóg vaker en nóg sneller naar het verpleeghuis. Maar daar is nu dus ook al geen plek meer.

Op het moment dat de zorg op al deze plekken overbelast raakt, alle stenen omvallen, dan dreigt een zorginfarct. De spoedeisende hulppost, de IC, de verpleegafdeling, het verpleeghuis en de wijkverpleging kunnen geen nieuwe patiënten meer opnemen. Er ontstaat een vicieuze cirkel, omdat de doorstroming stokt. Vanuit het ziekenhuis kunnen mensen niet meer naar huis en vice versa. Vanuit huis kunnen mensen niet meer naar het verpleeghuis. En als iemand spoedzorg nodig heeft, is het zoeken naar een ziekenhuis waar je terecht kan.

En op al die plekken waar de zorg vastloopt, loopt de druk en de frustratie voor de zorgverlener op. Die weet: ik kan nu niet meer de zorg verlenen die mensen nodig hebben.

De oorzaak: marktwerking

Uiteindelijk loopt elk zorgstelsel vast als er te veel patiënten instromen. Maar in Nederland gaat dat wel heel snel. De achterliggende reden is de marktwerking. Jarenlang moest er worden geconcurreerd om de zorg zo efficiënt mogelijk te houden. En dat betekende net genoeg wijkverpleegkundigen en thuisverzorgenden om aan de vraag te voldoen. Net genoeg verpleegkundigen in het ziekenhuis om mensen te kunnen behandelen. En net genoeg IC-plekken als er intensieve zorg nodig was. En op het moment dat ineens meer mensen zorg nodig hebben, dan loopt de zorg vrijwel direct vast.

Van samenwerking in de eerste golf terug naar marktwerking in de tweede golf

Tijdens de eerste golf was ineens meer mogelijk. Zorgverzekeraars gaven garanties aan de ziekenhuizen dat het financieel in orde zou komen.

Ziekenhuizen stelden plekken beschikbaar voor patiënten uit andere locaties en gingen patiënten uitwisselen. Thuiszorgorganisaties konden gezamenlijke coronateams opzetten en zorgverleners hoefden niet elke gewerkte minuut te verantwoorden aan de verzekeraars.

Zorgverleners kregen de ruimte en het vertrouwen om hun werk te doen. Zij mochten samenwerken en waren vrij om zorg in te richten op een manier die zij het de beste achtten. Ze konden hun vak uitoefenen zoals het was bedoeld.

Maar na de eerste golf verviel het zorgsysteem in de oude werkwijze van marktdenken. Ziekenhuizen kregen weer per patiënt en per behandeling betaald. Voor hen is het financieel interessanter om reguliere patiënten te verzorgen dan corona-patiënten, dus is het niet rendabel om corona-patiënten van andere ziekenhuizen over te nemen. Er ontstond weer concurrentie. Zorgverleners moesten weer een groot deel van hun tijd inzetten om aan zorgverzekeraars administratief te verantwoorden waar ze mee bezig zijn.

GroenLinks wil dat patiënten, zorg en zorgverleners centraal staan, in plaats van marktwerking. Dat de financiële prikkel op soorten behandelingen verdwijnt. En ziekenhuizen samenwerken om zorg zo goed mogelijk te verdelen.

Investeer in zorgverleners I: met een opslag

Terwijl verpleegkundigen en verzorgenden soms maar net kunnen rondkomen en onder enorme werkdruk gebukt gaan, zijn zorgverzekeraars alleen maar rijker geworden. Terwijl zij in 2019 al 9,4 miljard euro op de bank hadden staan, was dat begin dit jaar ruim 11,6 miljard euro, blijkt uit onderzoek van GroenLinks.

Natuurlijk hebben zorgverzekeraars reserves nodig. Ze mogen absoluut niet failliet gaan, want dan hebben we nog een enorm probleem in de zorg. Maar 11,6 miljard is wel heel erg veel. Het is zelfs 3,9 miljard meer dan volgens Europese regels is vereist.

Deze 3,9 miljard euro hebben verzekeraars te veel gespaard. Dat is opgebracht uit premiegelden, die wij met z’n allen hebben betaald.

De Nederlandse Bank heeft eerder aangegeven dat dit geld aangewend mag worden ter bestrijding van de crisis. Dat is wat GroenLinks wil: het geld investeren in de zorgverleners.

Ten eerste door al het zorgpersoneel dat zich in deze crisis weer uit de naad moet werken een belastingvrije coronatoeslag te betalen. Net als de onregelmatigheidtoeslag voor diensten in de avonden en nachten krijgen medewerkers in de zorg een toeslag bovenop hun loon tijdens coronagolven. Zij moeten nu ook gewoon harder werken, dus een tijdelijke toeslag is niet meer dan terecht.

Investeer in zorgverleners II: met een terugkeerbonus

Daarnaast kan het geld worden gebruikt om verpleegkundigen en anderen met een zorgopleiding te stimuleren terug te keren naar de zorg met een back-in-business bonus. Zo’n 10% van de nieuwe zorgmedewerkers verlaat de zorgsector binnen twee jaar. En naar schatting werken nu 25.000 verpleegkundigen met een big-registratie niet in de zorg. Een bonus kan hen net een zetje geven.

Investeer in zorgverleners III: ontzorg zorgverleners

Geld alleen is niet genoeg als we tijdens deze acute crisis extra personeel willen. Zorgverleners moeten hun werk kunnen doen, zonder dat ze zich ergens zorgen over hoeven te maken. Daarom moeten we een stapje extra zetten. Garandeer dat hun kinderen (gratis) naar de kinderdagopvang en naar school kunnen gaan. Regel een fysiotherapeut om de pijnlijke spieren los te masseren. Geef een gratis sportabonnement. Zorg ervoor dat er een was- of boodschappenservice is. En regel een leuk vakantiehuisje, zodat ze met hun vrije dagen ook echt even eruit kunnen.

Maar vooral, vraag aan de medewerkers zelf wat ze nodig hebben om hun werk te kunnen doen. En regel dat.

Voorbij de laatste golf: blijf investeren in zorgverleners

Als er meer personeel instroomt door de enorme investering die zorgverzekeraars kunnen doen, dan willen we dat personeel wel behouden. Dat begint bij een passend salaris. Zolang er nog zorgverleners zijn die niet rond kunnen komen van hun salaris betalen we nog te weinig. Naast loon is zeggenschap een super belangrijk thema. Zorgverleners weten zelf het best hoe je goede zorg verleent. Daar zijn ze namelijk voor opgeleid. Maar toch worden ze nog te vaak genegeerd door bestuurders en leidinggevenden. Laat hun dus meebeslissen over de manier waarop zorg wordt verleend in de organisatie. En tot slot moeten de secundaire arbeidsvoorwaarden op orde zijn. Zorg voor goede scholings- en ontwikkelingsmogelijkheden, regel die sportabonnementen en vergoed fysiotherapie en maak kinderopvang gratis.

Naar echte samenwerking

Maar naast goede arbeidsvoorwaarden moet het werk ook leuk zijn. En het werk is leuk als je mag samenwerken om de beste zorg te leveren. Als je niet 40% van je tijd kwijt bent aan administratie om te verantwoorden aan de zorgverzekeraar wat je heb gedaan, zoals nu het geval is.

Met ons huidige stelstel van marktwerking en zorgverzekeraars maken we het zorgverleners moeilijker dan nodig. Daarom wil GroenLinks private zorgverzekeraars omvormen tot publieke zorgfondsen. Zorgfondsen die niet sturen op concurrentie en kostenefficiëntie, maar op samenwerking en beschikbaarheid. Een hernieuwd systeem dat zorgverleners weer vertrouwd en zorgt dat ze geen eindeloze administratie bij te houden. Dit zorgfonds moet dan ook verantwoordelijk worden voor de capaciteit. Zodat er genoeg zorgverleners zijn in tijden van crisis.